فاضلاب خانگی از فعالیت‌های مانند استحمام، شستشوی دست و صورت، توالت، آشپزی، شستشوی ظروف و غیره تولید مشود و دارای انواع آلاینده های آلی، شیمیایی، فیزیکی و میکروبی می‌باشد. تصفیه فاضلاب، امری الزامی به منظور جلوگیری از انتشار بیماری ها و آلوده سازی محیط زیست است. روش های تصفیه فاضلاب خانگی در سه دسته کلی فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی قرار می‌گیرد. تصفیه مؤثر فاضلاب، موجب حفظ محیط زیست، کمک به منابع آبی و بحران کم آبی می‌کند. در این مقاله به معرفی روش های تصفیه فاضلاب خانگی می‌پردازیم.
اهمیت تصفیه فاضلاب خانگی
فاضلاب خانگی که هم ارز اصطلاح “فاضلاب بهداشتی” و “فاضلاب انسانی” می‌باشد از استفاده آب در کاربری های مسکونی همچون آشپزی، استحمام، لباسشویی، توالت و غیره تولید می‌شود و حاوی انواع آلاینده ها همچون مواد آلی، مواد شیمیایی و شوینده ها، انواع باکتری ها و پاتوژن ها و چربی و روغن، به همراه کدورت می‌باشد. این فاضلاب، قابلیت آلوده سازی زیادی دارد و در صورت عدم تصفیه، می‌تواند علاوه بر آلوده سازی آب های زیرزمینی، آب های سطحی و خاک، موجب نابودی اکوسیستم گیاهی، جانوری و انسانی شود. تصفیه فاضلاب خانگی شامل فرایندهایی است که طی آن آلاینده ها فاضلاب حذف یا کاهش می‌یابد و بدین ترتیب، فاضلاب می‌تواند مطابق با استانداردهای سازمان حفاظت محیط زیست در طبیعت دفع شود یا مورد استفاده مجدد قرار گیرد.
تصفیه فاضلاب خانگی امری الزامی و پر اهمیت است؛ زیرا ورود آلاینده های موجود در آن به آب های سطحی یا زیرزمینی، موجب نابودی اکوسیستم های آبی، آلودگی خاک، نابودی زیستگاه های طبیعی و در نهایت موجب به خطر افتادن بهداشت و سلامتی انسان ها می‌شود. این فاضلاب، با داشتن بار آلی و میکروبی بالا، می‌تواند انواع بیماری های واگیردار را منتقل کند. در دوران پاندمی کووید-19، وجود ویروس کرونا در فاضلاب بهداشتی تأیید شده بود.
از سوی دیگر، بحران کم آبی، اهمیت بازیافت آب را بیشتر کرده است. تصفیه فاضلاب خانگی می‌تواند منبعی پایدار از آب را برای استفاده های غیرشرب و بهداشتی فراهم آورد. به این ترتیب، تکیه ی شهرها بر منابع آب تازه و برداشت از سفره های زیرزمینی کاهش می‌یابد و مدیریت مصرف آب، پایدارتر می‌شود.
انواع روش های تصفیه فاضلاب خانگی
تصفیه فاضلاب خانگی اغلب با تلفیق انواع روش های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی صورت می‌گیرد تا بیشتر تأثیر را در حذف یا کاهش آلاینده های فاضلاب داشته باشد.
1. روش های فیزیکی
روش های فیزیکی، بیشتر بر کاهش آلاینده های فیزیکی همچون مواد جامد، رنگ و بو تأثیر می‌گذارند. رایج‌ترین روش هایی متکی بر تصفیه فیزیکی فاضلاب است شامل موارد زیر می‌باشد:
- سپتیک تانک: مخزنی پر کاربرد برای ته نشینی ثقلی مواد جامد قابل ته نشینی است که در آن، از یک یا دو دیواره داخلی به منظور ایجاد محفظه های ته نشینی و زلال سازی استفاده می‌شود. در صورت اعطای زمان ماند کافی، فرایند تصفیه در سپتیک تانک، وارد تصفیه بیولوژیکی بیهوازی نیز میگردد. م
- فیلتراسیون: شامل فیلترهای شنی، آنتراسیت و کربنی می‌شود که وظیفه آن به دام انداختن ذرات در میان لایه ها و در فیلتر کربنی، جذب سطحی آلاینده ها می‌باشد.
- چربی گیر: چربی گیر ها در انواع ثقلی و DAF ساخته میشوند و وظیفه آن ها به دام انداختن ذرات روغن، چربی و گریس در فاضلاب است. در صورت عدم حذف مؤثر این ترکیبات، راندمان تصفیه بیولوژیکی فاضلاب کاهش و در شبکه انتقال فاضلاب ، گرفتگی و رسوب افزایش می‌یابد.
2. تصفیه بیولوژیکی
تصفیه بیولوژیکی، روشی است که در آن با استفاده از میکروارگانیسم ها و ایجاد شرایط مناسب، تجزیه آلاینده های آلی موجود در فاضلاب انجام می‌شود. متداول ترین روش های تصفیه بیولوژیکی شامل موارد زیر است:
- لجن فعال: در این روش، میکروارگانیسم های مشخصی که در شرایط زیستی خاصی رشد می‌کنند به کمک اکسیژن، مواد آلی را تجزیه کرده و آن ها را از فاضلاب حذف می‌کنند.
- راکتور بیوفیلمی با بستر متحرک(MBBR): در این روش با استفاده از بسترهای غالباً پلاستیکی (مدیا)، سطح بستر لانه گزینی میکروارگانیسم ها بدون نیاز به افزایش ظرفیت مخزن هوادهی، بیشتر و در نتیجه راندمان تصفیه فاضلاب افزایش می‌یابد.
3. تصفیه شیمیایی
تصفیه شیمیایی، غالباً راندمان، هزینه و فعالیت های مربوط به دوران بهره برداری بیشتری دارد. این روش ها هم می‌توانند به عنوان روش اصلی تصفیه به کار برده شوند و هم به عنوان تصفیه تکمیلی باشند.
- گندزدایی با کلر: متداول ترین روش گندزدایی فاضلاب است که در آن با استفاده از ماده کلر ، باکتری ها، میکروب ها و ویروس ها حذف میشوند.
- استفاده از منعقدکننده‌ها: مواد شیمیایی مانند آلوم و پلی‌الکترولیت‌ها برای ته‌نشینی جامدات ریز و حذف مواد معلق کاربرد دارند.
انتخاب روش مناسب تصفیه فاضلاب خانگی
عوامل مختلفی در انتخاب روش مناسب تصفیه فاضلاب خانگی نقش دارند. توجه به این عوامل موجب انتخاب روشی بهینه با حداقل هزینه و حداکثر راندمان خواهد شد. این عوامل شامل توجه به حجم فاضلاب، نوع فاضلاب و میزان آلاینده ها، فضای در دسترس برای احداث تصفیه خانه، امکانات دوران بهره برداری و استانداردهای تصفیه می‌باشد. در بسیاری از مناطقی که دور از شبکه های جمع آوری فاضلاب شهری هستند، استفاده از سپتیک تانک ها متداول است؛ اگرچه سپتیک تانک قادر به تصفیه مؤثر فاضلاب نمی‌باشد اما می‌تواند مواد معلق فاضلاب را تا میزان مناسبی تصفیه کند.
رایج‌ترین سیستم های تصفیه فاضلاب خانگی، روش های هوادهی گسترده، MBBRT و SBR است که بنا بر شرایط موجود در پروژه انتخاب می‌شود. در جایی که محدودیت فضا وجود دارد استفاده از روش ها MBBR و MBR انتخاب مناسبی خواهد بود. پس از تصفیه فاضلاب و حذف مواد آلی، استفاده از روش های تکمیلی شامل فیلتراسیون و گندزدایی پیشنهاد می‌شود.
سخن پایانی
فاضلاب ها، محصولات جانبی زندگی انسانی هستند و با خود آلاینده های خطرناکی را حمل می‌کنند. عدم تصفیه مناسب فاضلاب، آلوده سازی محیط زیست و به خطر انداختن سلامت انسان را به همراه دارد. تصفیه فاضلاب علاوه بر جنبه های بهداشتی، موجب مدیریت پایدار مصرف آب می‌شود و با بازیافت آب، میزان برداشت از منابع تازه آب را کاهش می‌دهد. انتخاب روش های تصفیه فاضلاب خانگی مناسب نیازمند بررسی عوامل مختلفی شامل حجم فاضلاب، کیفیت فاضلاب و استانداردهای تصفیه آن دارد.
