دفع غیربهداشتی فاضلاب یکی از اصلی‌ترین علل آلودگی سواحل در جهان است. دفع و تخلیه فاضلاب در نزدیکی جوامع ساحلی، فضولات انسانی و سایر مواد آلی، فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها، مواد شوینده و فرآورده‌های نفتی را آزاد می‌کند. در همین راستا به جهت جلوگیری از انتشار آلودگی در محیط‌زیست در این مقاله می‌خواهیم درباره روشهای دفع فاضلاب صحبت کنیم.
شناخت انواع فاضلاب
به‌طورکلی سه نوع فاضلاب وجود دارد:
- فاضلاب خانگی: فاضلاب خانگی در واقع آب مورداستفاده پس از مصارفی مانند شستشو، استحمام و … است که به آن فاضلاب بهداشتی یا بهداشتی – انسانی نیز می‌گویند.
- فاضلاب صنعتی: فاضلاب صنعتی آب مورد استفاده در فرآیندهای تولیدی یا شیمیایی است. این آب در خطوط تولید و در کارخانجات مورداستفاده قرار می‌گیرد و پس از آن به عنوان فاضلاب صنعتی روانه می‌شود. علت این که فاضلاب بهداشتی و صنعتی متفاوت‌اند، وجود عناصر شیمیایی و ترکیبات آلی و … در فاضلاب صنعتی می‌باشد. در مقاله انواع فاضلاب صنعتی به معرفی اناع این فاضلاب پرداخته‌ایم.
- فاضلاب طوفان یا رواناب: فاضلاب طوفان یا رواناب سطحی، رواناب حاصل از نزولات جوی است که در سیستمی از لوله‌ها یا کانال‌های باز جمع‌آوری می‌شود.
دفع فاضلاب چیست؟
به‌طورکلی فاضلاب به نسبت وزن کمی بیش از 99.9 درصد از آب تشکیل شده است. بقیه، کمتر از 0.1 درصد، حاوی طیف گسترده‌ای از ناخالصی‌های محلول و معلق هستند. اگرچه از نظر وزنی کسر بسیار کمی از فاضلاب است، اما ماهیت این ناخالصی‌ها و حجم زیادی از فاضلاب که در آن حمل می‌شود، دفع فاضلاب را به یک مشکل فنی مهم تبدیل می‌کند.
ناخالصی‌های اصلی مواد آلی قابل فاسد شدن و مواد مغذی و … هستند و در فاضلاب خانگی میکروب‌های بیماری‌زا نیز وجود دارند. فاضلاب صنعتی بسته به ماهیت فرآیند صنعتی معمولاً حاوی ترکیبات شیمیایی خاص و قابل‌شناسایی است. فاضلاب طوفان حامل مواد آلی، جامدات معلق و محلول و سایر موادی است که هنگام حرکت بر روی زمین جمع‌آوری می‌شوند.
روشهای دفع فاضلاب چیست؟
همان‌طور که در بالا توضیح دادیم، به دلیل وجود آلاینده‌های مختلف در جریان فاضلاب، دفع فاضلاب امروزه به یکی از مسائل مهم تبدیل شده است که باید به آن توجه شود. برای دفع فاضلاب روشهای مختلفی وجود دارد. د رادامه به طور کامل روشهای دفع فاضلاب را شرح می‌دهیم:
- تخلیه به چاه جاذب
- تخلیه در سپتیک تانک
- بازگردانی، تصفیه و استفاده مجدد
برای دفع فاضلاب از طریق هر یک از روشهای فوق، نیاز به شرایط و رعایت برخی نکات است که در ادامه توضیح خواهیم داد.
پیشنهاد می‌کنیم مقاله حذف فلزات سنگین از فاضلاب را مطالعه نمایید.
֎ تخلیه فاضلاب به چاه جاذب از روشهای دفع فاضلاب
حفر چاه و تخلیه فاضلاب به آن، یکی ازروشهای دفع فاضلاب مرسوم و البته قدیمی است. استفاده از چاه جاذب برای دفع فاضلاب زمانی امکان‌پذیر است که در منطقه مدنظر، خاک زمین به میزان کافی شن، ماسه یا خرده‌سنگ داشته باشد. در این صورت امکان حفر چاه جاذب و دفع فاضلاب وجود دارد. چاه جاذب از سه قسمت: گلدانی، میله و انباره تشکیل می‌شود. اساس عملکرد چاه جاذب، جمع‌آوری فاضلاب و سپس جذب در زمین است. امروزه بخصوص در مناطق شهری و همچنین جهت جلوگیری از آلودگی آب‌های زیرزمینی، از روش چاه جاذب کمتر استفاده می‌شود.
همچنین باید به این نکته توجه داشت که سازمان حفاظت محیط‌زیست در خصوص استاندارد تخلیه فاضلاب به چاه جاذب، بخشنامه‌ای تدوین کرده که نشان‌دهنده این است که فاضلاب خام را نمی‌توان به طور مستقیم به چاه تخلیه نمود و لازم است که فرآیندی پیش تصفیه بر روی آن صورت گیرد تا به استاندارد مجاز برسد.
֎ تخلیه فاضلاب در سپتیک تانک
در مناطقی که خاک آن دارای رس بوده و خاصیت باتلاقی دارد و یا اینکه سطح آب‌های زیرزمینی در آن منطقه بالا است، امکان حفر چاه جذبی و دفع فاضلاب به چاه نیست. در چنین مواقعی، استفاده از چاه سپتیک یا همان سپتیک تانک، از روشهای دفع فاضلاب است که بسیار مناسب می‌باشد. یک سیستم سپتیک معمولی از یک مخزن سپتیک و یک میدان زهکشی (میدان جذب) تشکیل شده است.
سپتیک تانک مواد آلی را هضم می‌کند و مواد قابل شناور (مانند روغن و گریس) و جامدات را از فاضلاب جدا می‌کند. در سیستم‌های متداول یا مبتنی بر خاک، پساب از سپتیک تانک به یک سری لوله‌های سوراخ‌دار که در یک مزرعه شسته‌شوی، اتاقک‌ها یا سایر واحدهای ویژه طراحی شده‌اند، تخلیه می‌شود تا به‌آرامی پساب را در خاک آزاد کند. این منطقه به میدان زهکشی معروف است.
برای خرید انواع مختلف سپتیک تانک به صفحه سپتیک تانک چیست مراجعه کنید.
یک سپتیک تانک چگونه کار می‌کند؟
تمام پساب یا فاضلاب از یک لوله زهکشی اصلی به یک مخزن سپتیک تخلیه می‌شود.
سپتیک تانک یک ظرف مدفون و ضد آب است که معمولاً از بتن، فایبرگلاس یا پلی‌اتیلن ساخته شده است. وظیفه آن این است که فاضلاب را به‌اندازه کافی نگه دارد تا به مواد جامد اجازه دهد تا در قسمت زیرین لجن ایجاد کنند، درحالی‌که روغن و گریس به عنوان کف به سمت بالا شناور می‌شوند. محفظه‌ها و خروجی T شکل از خروج لجن و کف از مخزن و حرکت به منطقه تخلیه جلوگیری می‌کند. پساب که تا حدود زیادی تصفیه و مواد آلی آن ته‌نشین شده است سپس از مخزن به میدان تخلیه خارج می‌شود.
میدان زهکشی حفاری کم‌عمق، سرپوشیده و در خاک غیراشباع انجام شده است. فاضلاب از پیش تصفیه شده از طریق لوله‌کشی روی سطوح متخلخل تخلیه می‌شود که به فاضلاب اجازه می‌دهد از طریق خاک فیلتر شود. پس از نفوذ در خاک، فاضلاب را می‌پذیرد، تصفیه می‌کند و پراکنده می‌کند و در نهایت به آب‌های زیرزمینی تخلیه می‌شود.
در نهایت، فاضلاب به خاک نفوذ می‌کند و به طور طبیعی باکتری‌های کلیفرم مضر، ویروس‌ها و مواد مغذی را از بین می‌برد.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که ممکن است در محدوده سپتیک تانک از لحاظ ویژگی‌های توپوگرافی، امکان حفر میدان زهکشی نباشد. در این صورت چاه سپتیک فقط فاضلاب را نگهداری می‌کند و به‌صورت دوره‌ای توسط ماشین لجن‌کش باید تخلیه شود.
֎ بازگردانی، تصفیه و استفاده مجدد فاضلاب از روشهای دفع فاضلاب
یکی از روشهای نوین دفع فاضلاب تصفیه و استفاده مجدد از آن است. در این روش، فاضلاب تولیدی توسط سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب، به سمت تصفیه‌خانه‌های فاضلاب یا پکیج تصفیه فاضلاب منتقل می‌شود.
در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، با انجام فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی فاضلاب خام به پساب تصفیه شده و زلال تبدیل می‌گردد. پس از این مرحله بسته به هدف استفاده امکان تخلیه فاضلاب به آب‌های سطحی، استفاده جهت آبیاری و کشاورزی و … بدون هیچ‌گونه مخاطره‌ای وجود دارد.
شناخت مزایا و تفاوت روشهای دفع فاضلاب
تا اینجا درباره روشهای دفع فاضلاب صحبت کردیم. هرکدام از این روش‌ها ویژگی‌ها، شرایط و موارد استفاده مختلفی دارند. همچنین یکی از تفاوت‌های اصلی آن‌ها با یکدیگر، تفاوت در هزینه و قیمت تمام شده آن روش می‌باشد. برای انتخاب روش بهینه دفع فاضلاب باید شرایط مکانی و توپوگرافی منطقه، هدف از دفع و سایر موارد مربوط به دفع فاضلاب را در نظر گرفت.
به‌عنوان‌مثال در روش دفع از طریق چاه جذبی، صرفاً هزینه حفر چاه و انتقال فاضلاب تا چاه مطرح بوده و هزینه دیگری متحمل نخواهیم شد. اما در این روش علاوه بر اینکه نمی‌توان فاضلاب را بازگردانی و در پی آن در مصرف آب صرفه‌جویی نمود، امکان آلوده‌شدن آب‌های زیرزمینی ازطریق جذب در زمین وجود دارد.
در بین روشهای دفع فوق، استفاده مجدد و تصفیه فاضلاب روش گران‌تر اما بسیار کارآمدتر و مناسب با اهداف زیست‌محیطی بوده که امروزه بسیاری از جوامع به این سمت آمده‌اند.
سخن پایانی
دفع فاضلاب بدون هیچ تدبیری در محیط‌زیست تبعات بسیاری خواهد داشت. در صورت تخلیه به آب‌های سطحی مواد مغذی از مواد زائد آلی ممکن است باعث اتروفیکاسیون شوند. آب‌های محلی نیز ممکن است با مواد شوینده حاوی فسفات و محصولات کشاورزی و باغی که از رواناب وارد می‌شوند، غنی‌سازی شوند. علاوه بر این، فاضلاب انسانی باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا را منتقل می‌کند که لزوماً با قرارگرفتن در معرض آب دریا از بین نمی‌روند. غلظت بالای این میکروب‌ها غذاهای دریایی محلی را برای خوردن و آب‌های آلوده را برای حمام ناامن می‌کند. خطر اصلی فاضلاب برای سلامتی از طریق خوردن غذاهای دریایی آلوده به‌ویژه صدف‌هایی است که پاتوژن‌های انسانی را روی آبشش‌هایشان جمع می‌کنند. بنابراین، استفاده از روشهای دفع فاضلاب بسیار اهمیت دارد و سبب حفظ محیط‌زیست خواهد شد. در صورتی که سوالی در این زمینه دارید در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
