انجام نمونه برداری فاضلاب به‌منظور بررسی وضعیت کیفی آن صورت می‌گیرد. نمونه برداری از فاضلاب با رعایت ضوابط علمی، یک ابزار بنیادین در مطالعات بهداشت عمومی و حفاظت از محیط‌زیست است. فرایند صحیح نمونه برداری، اطمینان از صحت و قابل‌اتکا بودن تجزیه‌وتحلیل و آنالیز داده‌ها را فراهم میکند. این اقدام، امکان ارزیابی دقیق وضعیت کیفیت فاضلاب را فراهم می‌آورد که در نتیجه می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های مؤثرتر در زمینه بهداشت عمومی و مدیریت منابع آب کمک کند.
نمونه برداری فاضلاب چیست؟
نمونه برداری فاضلاب، فرآیندی است که برای انتخاب بخش کوچکی از فاضلاب به منظور تعیین ویژگی‌های کیفی آن استفاده می‌شود. نمونه برداری فاضلاب به منظور تعیین میزان آلودگی‌ها یا سایر ویژگی‌های فاضلاب مانند pH صورت می‌گیرد تا بر اساس آن طرح‌های تصفیه تهیه شود یا اقدامات ایمنی در مواجهه با آن صورت گیرد. نمونه برداری هر روز در تصفیه خانه‌های فاضلاب برای تعیین ویژگی‌های آن استفاده می‌شود.
دلایل نمونه برداری از فاضلاب
مهم‌ترین دلایل نمونه برداری از فاضلاب به شرح زیر است:
- کنترل بهداشت عمومی: بررسی کیفی فاضلاب به بررسی خطرات بهداشتی بالقوه مرتبط با آلودگی‌های مختلف از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها، فلزات سنگین و مواد شیمیایی کمک میکند.
- حفظ محیط‌زیست: بررسی فاضلاب به تعیین میزان آلودگی و اثرات منفی آن بر محیط‌زیست ناشی کمک میکند تا اقدامات مناسبی برای حفاظت از منابع آب و پیشگیری از آلودگی محیط‌زیست انجام شود.
- بررسی میزان بهره وری سیستم‌های تصفیه: انجام نمونه برداری از فاضلاب و بررسی نتایج آن در زمان ورود به سیستم تصفیه و در زمان خروج از آن، به بررسی راندمان و صحت عملکرد سیستم‌های تصفیه فاضلاب کمک میکند.
- پیشبرد برنامه های پژوهشی: نمونه‌برداری از فاضلاب اطلاعات ارزشمندی را برای توسعه فناوری، ایجاد روش‌های بهینه و کاهش هزینه ها در زمینه تصفیه فاضلاب و بهداشت عمومی فراهم میکند.
پیشنهاد می‌کنیم به صفحه پکیج تصفیه فاضلاب مراجعه کنید و خرید خود را انجام دهید.
فواید نمونه برداری از فاضلاب
- کمک به تعیین کیفیت فاضلاب به‌منظور طراحی سیستم‌های تصفیه فاضلاب
- امکان بررسی راندمان تصفیه را به‌وسیله تعیین میزان حذف مواد آلاینده از فاضلاب ورودی فراهم می‌آورد.
- با نمونه برداری از فاضلاب و بررسی مواد بازیافتی ارزشمند از آن، امکان بازیافت این مواد فراهم می‌شود.
- با بررسی کیفیت فاضلاب امکان توسعه سیستم‌های تصفیه فاضلاب فراهم می‌شود.
- شناسایی و بررسی ویروس‌های منتشره در پاندمی‌ها از طریق نمونه برداری و آنالیز داده‌های فاضلاب
ویژگی‌های بهترین روش نمونه گیری فاضلاب
ویژگی‌های روش‌های نمونه برداری از فاضلاب عبارت‌اند از:
- نمونه نماینده: نمونه نماینده باید مشخصات کلی فاضلاب را به طور دقیق با در نظر گرفتن عواملی همچون سرعت جریان، ترکیب و تنوع جریان در طول زمان نشان دهد.
- بسامد نمونه: تعیین فراوانی مناسب نمونه برداری بر اساس تغییرپذیری مشخصات فاضلاب و اهداف خاص برنامه نمونه برداری.
- نگهداری نمونه: به‌کارگیری روش‌های نگهداری مناسب برای حفظ یکپارچگی نمونه‌ها در طول انتقال و ذخیره‌سازی و همچنین به حداقل رساندن تغییرات در ترکیب نمونه یا فعالیت بیولوژیکی.
- محل نمونه برداری: انتخاب نقاط مناسب جهت نمونه برداری از مراحل مختلف فرایند تصفیه یا از مناطق با ویژگی‌های متمایز، موجب تضمین درک جامع از کیفیت فاضلاب می‌شود.
- حجم نمونه: تعیین حجم مناسب هر نمونه برای بررسی پارامترهای مورد آنالیز و درعین‌حال در نظر گرفتن محدودیت‌هایی مانند ظرفیت تجهیزات، الزامات ذخیره‌سازی و انتقال نمونه.
- تجهیزات نمونه برداری: استفاده از تجهیزات نمونه برداری به‌درستی کالیبره شده و تمیز شده برای جلوگیری از آلودگی و اطمینان از اندازه‌گیری دقیق پارامترهای فاضلاب.
- روش نمونه‌گیری: پیروی از رویه‌های استاندارد شده برای جمع‌آوری نمونه، از جمله نمونه‌گیری ترکیبی، برای به حداقل رساندن خطاها و حفظ ثبات.
- زنجیره نگهداری: اجرای پروتکل‌هایی برای ردیابی جابه‌جایی و انتقال نمونه‌ها از محل جمع‌آوری به آزمایشگاه، تضمین قابلیت ردیابی و قابلیت اطمینان داده‌ها.
- کنترل کیفیت: ترکیب اقدامات کنترل کیفیت مانند نمونه‌های تکراری برای ارزیابی دقت و صحت روش نمونه‌گیری.
درباره نمونه برداری آب بیشتر بخوانید.
روش‌های نمونه برداری از فاضلاب
روش نمونه برداری متأثر از نوع تجهیزات در دسترس در فیلد و آزمایشگاه، ماهیت آزمایش‌ها و هدف آنالیز است. انواع مختلف روش‌های نمونه برداری عبارت‌اند از:
- نمونه برداری لحظه ای (Grab or catch sampling)
این نوع نمونه برداری، روشی است که در یک زمان و مکان معین از فاضلاب صورت می‌پذیرد.
- نمونه برداری پیوسته (Continious Sampling)
نمونه برداری پیوسته در فاضلاب به فرایند جمع‌آوری نمونه از یک جریان فاضلاب به طور مداوم در یک دوره زمانی اطلاق می‌شود.
- نمونه برداری مرکب (Composite Sampling)
نمونه برداری مرکب به مخلوطی از نمونه‌های لحظه ای جمع‌آوری شده در زمان‌های مختلف از یک نقطه مکانی اطلاق می‌شود.
- نمونه برداری مخلوط (Integrated sampling)
در این نمونه برداری در زمان واحد، چند نمونه لحظه ای از قسمت‌های مختلف اخذ شده و با هم ترکیب می‌شوند.
استانداردهای نمونه برداری فاضلاب
استانداردهای نمونه برداری فاضلاب معمولاً توسط سازمان‌های مختلف همچون سازمان حفاظت محیط‌زیست تعیین می‌شود. این استانداردها غالباً به‌منظور اطمینان از اینکه نمونه‌های فاضلاب به‌صورت صحیح و قابل‌قبولی جمع‌آوری شده و آزمایش شوند، تدوین می‌شوند.
برخی از مواردی که ممکن است در استانداردهای نمونه برداری فاضلاب در نظر گرفته شوند عبارت‌اند از محل‌های برداشت نمونه، روش‌های نمونه برداری، تعداد نمونه‌ها، روش‌های حفاظت و حمل نمونه‌ها، استفاده از تجهیزات مناسب و غیره. در اینجا می‌توانید فایل “دستورالعمل نمونه برداری و آزمایش آب و فاضلاب” را دانلود نمایید.
ظروف نمونه برداری پساب
به‌منظور انتقال نمونه‌ها بهتر است از ظروف موجود در آزمایشگاه‌ها استفاده كرد. اين مسئله ضمن تضمين جمع‌آوری حجم كافي نمونه موردنیاز، امكان حفظ وضعيت نمونه اوليه را با اضافه كردن برخي از محلول‌های نگهدارنـده نمونـه را فراهم می‌آورد. نكتـه ديگر اين است كه ظروف نمونه‌برداری را صرفاً بايد بـراي نگهـداري نمونـه، مورداستفاده قـرار داد و از نگهـداري سـاير محلول‌های شيميايي در آنها خودداري كرد. نوع ظرف نمونه بايد بر اساس روش استاندارد آزمایش‌ها باشد.
برای نمونه‌های زيستی ظروف شیشه‌ای مناسب‌تر است. ظرفيت ظروف نمونه‌برداری برای آزمايش هر پارامتر بايد بر اساس روش استاندارد آزمایش‌ها باشد و ظروف بايد مجهز به درپوش محكم باشند.
پیشنهاد می‌کنیم به مقاله تصفیه فاضلاب مراجعه کنید.
استانداردهای نگهداری از نمونه فاضلاب
به‌طورکلی توصيه می‌شود كه ظروف نمونه برداری از فاضلاب را در مكان سرد، تميز و تاريك نگهداري كرده و از بـروز هرگونـه آلـودگي در نمونه‌ها خودداری به عمل آید. ساير روش‌های نگهداري نمونه‌ها يخ زدن، استخراج حلال و افزودن تركيبات شيميايي نگهدارنده است. همچنين توجه به عدم بروز آلودگی يا تغيير در نمونه‌های گرفته شده قبل از انجام آناليز از ديگر موارد شايان توجـه می‌باشد.
به طور معمول به‌محض برداشت نمونه در چنين مواردي به‌منظور تأخیر در بروز تغييرات فيزيكي – شـيميايي و زيستي در نمونه گرفته شده بايد آن را در محل مناسب ذخيره كرد. روش صحيح بر حسب نوع نمونه مورد آناليز متفاوت است.
به طور معمول به‌منظور جلوگيري از بروز تغييرات شيميايي و زيستي در نمونه‌ها می‌توان آنها را در دماي پايين نگهداري و انتقال داد، هر چند اين امر تغييرات شيميايي و زيستي را متوقف نمی‌کند. تنها زماني كه دماي نمونه به 40 – درجه برسـد، تمامي فعالیت‌های زيستي به طور كامل متوقف می‌شود. به طور خلاصه مهم‌ترین موارد در خصوص نگهداری از نمونه فاضلاب به شرح زیر است:
- تثبیت نمونه در ایستگاه‌ها درصورتی‌که مهلت زماني بين نمونه‌برداری و آناليز كمتـر از زمـان رسـيدن بـه آزمايشـگاه است يا احتمال آن وجود دارد.
- بطري نمونه‌برداری را با اضافه كردن برچسب‌های حاوي نام، غلظت و كميت محلـول شـيميايي اضـافه شـده، حجـم محلول و نهایتاً متغيرهاي مورد اندازه‌گیری به دقت مشخص كرد.
- همراه داشتن مواد شيميايي، و دستورالعمل انجام كار در عمليات ميداني
- چنانچه نمونه از طريق صاف‌سازی انجام می‌شود، مواد نگهدارنده را بايد بلافاصله بعد از صاف‌سازی به نمونه‌ها اضافه كرد.
سخن پایانی
به‌طورکلی نمونه برداری از فاضلاب ، نیازمند اجرای تکنیک‌ها و روش‌های تخصصی است که توسط کارشناسان مربوطه صورت می‌پذیرد. از مهم‌ترین اقدامات در تعیین مشخصات کیفی فاضلاب، شناخت آزمایشگاه معتبر و معتمد سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران و انجام عملیات نمونه برداری توسط اپراتور آزمایشگاه است. عدم انجام درست آزمایش‌های فاضلاب و ارائه اطلاعات نادرست در خصوص کیفیت فاضلاب، موجب بروز اشتباه در طراحی سیستم‌های مناسب تصفیه، آلودگی محیط‌زیست و به خطر افتادن بهداشت عمومی جامعه و سلامت انسان شود.
