فرآوری مواد غذایی نیاز به مصرف حجم بالایی از آب دارد و بدین ترتیب، صنایع کشاورزی را بعد از پالایشگاه های نفت، صنایع فلزات اولیه مانند فولاد و صنایع شیمیایی به سومین مصرف کننده صنعتی آب تبدیل می کند. مصرف کلی آب در صنایع کشاورزی به کیفیت محصول نهایی، فرایند مورد استفاده، تکنولوژی تجهیزات مورد مصرف و اتوماسیون صنعت بستگی دارد. در نتیجه، فاضلاب تولیدی در این صنعت، به میزان بسیار زیاد میباشد که به دلیل دارا بودن بارهای آلاینده زیاد، با فاضلاب خانگی متفاوت است و در دسته پساب های صنعتی قرار میگیرد. در این مقاله به معرفی روش های تصفیه فاضلاب کشاورزی میپردازیم.
فاضلاب کشاورزی چیست؟
فاضلاب کشاورزی به آبی گفته میشود که از فعالیتهای کشاورزی نتیجه میشود. این فاضلاب شامل رواناب آبیاری، دامداری و استفاده از مواد شیمیایی در فعالیت های کشاورزی میباشد. این نوع فاضلاب غالباً حاوی کودهای شیمیایی، سموم شیمیایی، علفکشها، فضولات دامی، رسوبات، مواد آلی و مواد مغذی است که در صورت عدم تصفیه صحیح، میتواند منجر به آلودگی منابع آبی شود.

فاضلاب کشاورزی عمدتاً دارای مقادیر بالای غلظت اکسیژن بیولوژیکی و شیمیایی (به ترتیب BOD و COD) به دلیل بارهای آلی بالا میباشد. همچنین جامدات محلول (DS) و/یا معلق (SS) از جمله روغن، چربی و گریس، مواد مغذی شامل نیتروژن و فسفر سایر پارامترهای موجود در این فاضلاب میباشد. یکی از مشکلات عمده فاضلاب کشاورزی، تنوع زیاد در کمیت و کیفیت آن است که به نوع خاص محصول کشاورزی (کشاورزی، باغداری، دامداری و…) و مقیاس تولید (در مقیاس کوچک یا بزرگ) بستگی دارد. علاوه بر این، زمین های کشاورزی و باغات معمولاً در نقاط مختلفی پراکنده هستند و محصولات جانبی و ضایعات را با تغییرات فصلی تولید میکنند که در نتیجه، مدیریت آنها را با مشکل بیشتری مواجه مینماید.
محصول پیشنهادی: آب شیرین کن صنعتی
تأثیر تصفیه فاضلاب کشاورزی بر محیط زیست
تصفیه مؤثر فاضلاب کشاورزی و استفاده مجدد از آن، یکی از راه های مهم در حفظ تعادل ظریف بین نیازهای کشاورزی بشر و حفظ محیط زیست میباشد. تغییرات اقلیمی و رشد جمعیت، موجب افزایش نگرانی های عمیق در خصوص تأمین نیازهای اولیه شامل غذا از یکسو و حفظ سلامت محیط زیست، از سوی دیگر گردیده است که حرکت به سوی توسعه راه حل های نوآورانه و سازگار با محیط زیست را تسریع کرده است.
در مدیریت فاضلاب، سهم فاضلاب کشاورزی به دلیل رشد قابل توجه این صنعت، هم از حیث کمیت و هم از نظر کیفیت، زیاد است که موجب اثرگذاری قابل توجهی در آلودگی و کاهش منابع آب گردیده است. نیاز به تولید مواد غذایی در حجم وسیع و متنوع موجب استفاده بیشتر از مواد مغذی، آفت کش ها و سایر آلاینده ها در آب و خاک شده است. در نتیجه، فاضلاب کشاورزی تهدیدات زیادی را برای کیفیت آب، سلامت اکوسیستم ها و در نهایت سلامت انسان به همراه داشته است.
از مهمترین رویکردهای زیست محیطی در قبال کنترل تأثیرات منفی رشد صنعت کشاورزی بر انسان و محیط زیست، تصفیه مؤثر فاضلاب کشاورزی است. تأثیر تصفیه فاضلاب کشاورزی بر محیط زیست شامل موارد زیر است:
✔ کنترل آلودگی آب ها
با حذف مواد مغذی شامل نیتروژن و فسفر، از رخداد جلبکزایی جلوگیری میکند.
آفت کش ها و علف کش ها که جزو مواد شیمیایی سمی محسوب میشوند، از بدنه فاضلاب حذف میگردد.
✔ ارتقای سلامت خاک و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی
مصرف فاضلاب کشاورزی تصفیه شده در آبیاری کشاورزی، موجب کاهش فشار کمبود آب بر این صنعت خواهد شد.
با تصفیه فاضلاب کشاورزی، آلودگی خاک ها که اغلب ناشی از تجمع نمک و فلزات در آن است کاهش یافته و کیفیت خاک و محصولات کشاورزی افزایش مییابد.
✔ حفظ تنوع زیستی و سلامت اکوسیستم ها
یکی از مهمترین عوامل نابودی اکوسیستم ها علی الخصوص اکوسیستم های آبی، ورود فاضلاب های تصفیه نشده میباشد.

✔ مدیریت منابع آب
استفاده مجدد از فاضلاب، یکی از ارکان توسعه پایدار است که میتواند آسیب پذیری جوامع را در برابر تغییرات اقلیمی و کمبود آب، افزایش دهد.
پیشنهاد می کنیم مقاله تصفیه فاضلاب روستایی را مطالعه کنید.
روش های تصفیه فاضلاب کشاورزی
تصفیه فاضلاب کشاورزی به دلیل دارا بودن انواع آلاینده ها مانند کودها، آفت کش ها، مواد آلی و غیره، از اهمیت زیادی برخوردار است. روش های مؤثر تصفیه آب فاضلاب برای کشاورزی شامل انواع روش های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی است که در ادامه معرفی میشود.
1. روش های تصفیه فیزیکی
این روش ها، بر مبنای حذف فیزیکی ذرات معلق استوار است و شامل روش های زیر میباشد.
- ته نشینی و فیلتراسیون
- جذب (کربن فعال)
2. روش های تصفیه شیمیایی فاضلاب کشاورزی

این روش ها از طریق استفاده از مواد شیمیایی، موجب حذف آلاینده ها میشوند:
- انعقاد و لخته سازی شیمیایی
- تنظیم pH
- اکسیداسیون شیمیایی
- انعقاد الکتریکی
3. روش های تصفیه بیولوژیکی
این فرایندها از باکتری ها برای تجزیه مواد آلی استفاده میکنند و شامل روش های زیر است:
- تصفیه بیهوازی
- تصفیه هوازی
- گیاه پالایی
- بیورآکتور غشایی
دستورالعملهای تصفیه فاضلاب کشاورزی
فاضلاب کشاورزی یکی از مهمترین فاضلاب های تولیدی در تمام جوامع انسانی میباشد. ازاینرو، دولت ها با تدوین قوانین و دستورالعمل ها و ایجاد نهادهایی برای نظارت بر اجرای این قوانین، به کنترل فرایندهای تصفیه یا دفع بهداشتی این فاضلاب میپردازند. در ایران سه سازمان دولتی، مسئولیت این مهم را بر عهده دارند:
- سازمان ملی استاندارد، که وظیفه تدوین و به روزرسانی دسلتورالعمل ها و قوانین مرتبط با کیفیت آب و پساب و الزامات فنی مربوط به سیستم های تصفیه فاضلاب را بر عهده دارد.
- سازمان حفاظت محیط زیست، که مسئول نظارت بر اجرای قوانین و مقررات حاکم بر تصفیه، دفع و استفاده مجدد آب و فاضلاب و ارزیابی تأثیرات زیست محیطی مربوطه می باشد.
- وزارت جهاد کشاورزی، که مرجع صدور دستورالعمل ها و راهنمایی فنی جهت استفاده از آب های تصفیه شده در صنعت کشاورزی میباشد.

دستورالعمل های تصفیه فاضلاب کشاورزی، شامل تعیین محدودیت آلاینده ها، تعیین ضوابط کیفی استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در کاربری های مختلف، تعریف روش های مختلف تصفیه شامل تصفیه فیزیکی، شیمیایی و زیستی، طراحی سیستم ها، کنترل و پایش مستمر نتایج و در کل مدیریت چالش ها و ملاحظات زیست محیطی در حوزه فاضلاب کشاورزی میباشد.
سخن پایانی
فعالیت های کشاورزی حجم قابل توجهی از فاضلاب را تولید می کند که به دلیل داشتن آلاینده های شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی، نیازمند تصفیه و مدیریت میباشد. مدیریت مؤثر فاضلاب کشاورزی برای کاهش اثرات زیست محیطی آن و حفظ منابع آب امری ضروری است. با رشد جمعیت و کمبود جهانی آب، نیاز به راه حل های پایدار برای مدیریت فاضلاب کشاورزی بیش از پیش اهمیت یافته است. اگر سوالی در زمینه تصفیه فاضلاب کشاورزی دارید در قسمت نظرات مطرح نمایید.