دریچه منهول چیست؟ آشنایی با انواع دریچه منهول و کاربرد آن

دریچه منهول چیست؟ درپوش چاه فاضلاب (منهول) یک صفحه قابل جابجایی است که به عنوان درپوش روی دهانه چاه قرار می‌گیرد. این دهانه به اندازه‌ای بزرگ است که یک فرد می‌تواند از آن عبور کند و معمولاً به عنوان نقطه دسترسی به یک مخزن یا لوله زیرزمینی استفاده می‌شود. درپوش طوری طراحی شده است که از سقوط افراد یا اشیاء جلوگیری کند و از ورود افراد و مواد غیرمجاز به داخل چاه جلوگیری کند. دریچه های منهول فاضلاب انواع مختلفی دارد که از دریچه های چدنی منهول فاضلاب به طور گسترده در کشور ما استفاده می‌شود.

دریچه منهول چیست؟

یکی از اجزای حیاتی در سیستم‌های فاضلاب و شبکه‌های زیرزمینی شهری دریچه منهول فاضلاب است. این دریچه‌ها به عنوان درب‌هایی برای دسترسی به شبکه‌های زیرزمینی، نظارت بر وضعیت سیستم‌های فاضلاب و تعمیر و نگهداری آنها طراحی شده‌اند. دریچه‌های منهول نه تنها به بهبود عملکرد سیستم‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی و فاضلاب کمک می‌کنند، بلکه نقش مهمی در ایمنی و سلامت عمومی دارند. با توجه به تنوع مواد و طراحی‌های مختلف، این دریچه‌ها می‌توانند با توجه به نیازهای خاص هر منطقه و شرایط جوی ساخته شوند. اهمیت این عنصر در زیرساخت‌های شهری، نیاز به توجه ویژه به کیفیت و استانداردهای ساخت آن را دوچندان می‌کند.

اهمیت دریچه فاضلاب در شبکه فاضلاب

دریچه فاضلاب نقش کلیدی در عملکرد صحیح شبکه‌های زیرزمینی شهری دارد و به عنوان راهی برای دسترسی به خطوط و کانال‌های فاضلاب جهت بررسی و تعمیرات مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دریچه‌ها علاوه بر جلوگیری از ورود اجسام خارجی و انسداد مسیر جریان، باعث تسهیل در نگهداری منظم سیستم فاضلاب می‌شوند. انتخاب دریچه‌ای با جنس مقاوم و طراحی استاندارد، متناسب با شرایط آب‌وهوایی و میزان تردد، موجب افزایش دوام شبکه و کاهش هزینه‌های نگهداری می‌شود. دریچه‌های باکیفیت همچنین در حفظ ایمنی، جلوگیری از نشت فاضلاب و بهبود بهداشت محیط شهری نقش مهمی ایفا می‌کنند.

انواع دریچه منهول فاضلاب

انواع دریچه های منهول از نظر جنس شامل 4 گروه پلی اتیلن، کامپوزیت، بتنی و چدن می شوند.

1. دریچه های پلی اتیلنی

استفاده در سیستم های فاضلاب، آب های سطحی و شبکه های جمع آوری آب از کاربرد های این نوع از دریچه هاست. این دریچه از مواد پلی‌اتیلن با کیفیت بالا ساخته می‌شوند. مقاوم در برابر خوردگی و ضربه، قابلیت بازیافت، عایق بندی خوب و تنوع در طراحی و… از ویژگی‌های خاص این دریچه هاست و به همین دلایل در پروژه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

2. دریچه چدنی منهول فاضلاب

دریچه چدنی منهول فاضلاب به دلیل مقاومت بالا، دوام طولانی، مستحکم در برابر ضربه و حرارت و … گزینه ای بسیار مناسب برای استفاده در سیستم های  فاضلاب و جمع آروی آب باران و شبکه های زیرزمینی هستند. این دریچه ها در انواع مختلفی از جنس چدن ( آلیاژ آهن با کربن بالا) طراحی و تولید میشوند  و بسته به نوع کاربرد و محل نصب آن ها، اندازه و اشکالشان انتخاب میشود. این دریچه‌ها می‌توانند عمر مفید بالایی داشته باشند و در شرایط مختلف عملکرد خوبی ارائه دهند.

3. دریچه های کامپوزیتی

به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و کارآمدترین نوع دریچه‌ها، میتوان به دریچه‌های کامپوزیتی اشاره نمود. این دریچه ها در صنایع مختلف از جمله نفت و گاز، آب و فاضلاب، صنعت برق و تهویه، کاربرد دارند.  می توان گفت جنس این دریچه ها ترکیبی از الیاف تقویت‌شده (مانند الیاف شیشه یا کربن) با رزین‌های پلیمری میباشد. مزایای مهم دریچه‌های کامپوزیتی می‌توان به مقاومت در برابر رطوبت، عدم تاثیرپذیری از شرایط جوی و عدم نیاز به رنگ‌آمیزی یا حفاظت‌های خاص در برابر زنگ‌زدگی اشاره کرد.

4. دریچه های بتنی

این نوع از دریچه ها به دو دسته :

1. دریچه‌های بتنی ساده که عموماً برای استفاده در مناطقی با تردد کم یا بدون ترافیک سنگین طراحی می‌شوند و آنها معمولاً به شکل گرد یا مربع تولید شده و وزن متوسطی دارند،

2. دریچه‌های بتنی مسلح یا پیش‌تنیده که معمولاً برای مناطقی با ترافیک سنگین و فشار بالا طراحی می‌شوند. با استفاده از میلگردهای فولادی یا الیاف مسلح، استحکام و مقاومت این دریچه‌ها به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد.

این دریچه‌ها معمولاً دارای طراحی خاصی هستند که قابلیت تحمل وزن سنگین‌تر را دارند و در مناطقی مانند خیابان‌های اصلی، پارکینگ‌ها، یا مناطقی که ماشین‌ها و وسایل نقلیه سنگین عبور می‌کنند، استفاده می‌شوند، تقسیم میشود.

ابعاد دریچه منهول

انتخاب دقیق ابعاد دریچه منهول بر اساس نیاز های پروژه و استاندارد ها صورت میگیرد. در تعیین ابعاد دریچه های منهول نکاتی مانند نوع کاربری و محل نصب و همچنین استاندارد های محلی و بین المللی حائز اهمیت میباشد.

لازم به ذکر است در بعضی موارد مانند ترافیک سنگین یا مناطق صنعتی ممکن است دریچه های منهول ابعاد بزرگ‌تری داشته باشند تا بتوانند بارهای بیشتری را تحمل کنند. این نوع دریچه‌ها می‌توانند دارای قطر یا ابعاد بزرگ‌تری مانند 140 سانتیمتر یا بیشتر باشند.

ویژگی‌ها انواع دریچه منهول

هر نوع دریچه منهول با توجه به جنس و طراحی خود، مزایای خاصی دارد که آن را برای کاربردهای مختلف مناسب می‌کند.

دریچه‌های پلی‌اتیلنی با مقاومت بالا در برابر خوردگی و ضربه، وزن سبک و نصب آسان، گزینه‌ای کارآمد برای شبکه‌های فاضلاب هستند. این دریچه‌ها به دلیل قابلیت بازیافت و طراحی متنوع، انتخابی اقتصادی و سازگار با محیط‌زیست به شمار می‌آیند.

دریچه‌های چدنی به دلیل دوام طولانی و مقاومت در برابر حرارت و فشار، برای مناطقی که نیاز به استحکام و طول عمر بالا دارند، بهترین گزینه هستند. طراحی و اندازه متنوع این دریچه‌ها، انعطاف‌پذیری لازم برای نصب در شرایط مختلف را فراهم می‌کند.

دریچه‌های کامپوزیتی به علت ترکیب مواد پلیمری و الیاف تقویت‌شده، علاوه بر سبک بودن، مقاومت بالایی در برابر شرایط جوی و رطوبت دارند و نیازی به نگهداری ویژه ندارند.

دریچه‌های بتنی ساده برای مناطق کم‌تردد و فشار سبک مناسب هستند و معمولاً به شکل گرد یا مربع تولید می‌شوند. در مقابل، دریچه‌های بتنی مسلح یا پیش‌تنیده با استفاده از میلگرد و الیاف مقاوم، قابلیت تحمل فشار و وزن بالا را دارند.

نحوه انتخاب دریچه منهول مناسب

انتخاب دریچه منهول مناسب برای شبکه فاضلاب نیازمند توجه به جنس، اندازه، وزن و شرایط محیطی محل نصب است. برای مناطق با ترافیک سبک و فشار کم، دریچه‌های پلی اتیلن یا بتنی ساده گزینه‌ای اقتصادی و مناسب هستند، در حالی که در خیابان‌های پرتردد و مناطق صنعتی، دریچه‌های چدنی یا بتنی مسلح با مقاومت بالا توصیه می‌شوند. در صنایع تخصصی مانند نفت، گاز و برق، دریچه‌های کامپوزیتی به دلیل سبک بودن، مقاومت در برابر رطوبت و شرایط جوی، بهترین انتخاب هستند. علاوه بر جنس، نصب صحیح، مقاومت در برابر ضربه و عمر مفید دریچه از عوامل مهم در انتخاب محسوب می‌شوند. انتخاب دقیق دریچه منهول نه تنها امنیت و عملکرد شبکه فاضلاب را تضمین می‌کند، بلکه باعث کاهش هزینه‌های نگهداری و افزایش طول عمر سیستم جمع‌آوری فاضلاب می‌شود.

اجزای سازنده منهول

یک منهول از مجموعه‌ای اجزای کلیدی تشکیل شده است که هر کدام نقش مهمی در عملکرد، ایمنی و استحکام شبکه‌های زیرزمینی دارند. این اجزا شامل بدنه منهول، دریچه منهول، پله یا نردبان دسترسی، پایه و کف منهول، و در صورت نیاز سیستم تهویه می‌شوند. علاوه بر این، گیره‌ها و بست‌ها برای اتصال قطعات، سیستم آب‌بندی برای جلوگیری از نفوذ آب و شاسی و سیستم‌های حفاظتی و ایمنی برای تضمین ایمنی کارکنان و محافظت از تجهیزات زیرزمینی نیز اهمیت ویژه‌ای دارند. طراحی درست و کیفیت ساخت هر یک از این اجزا نه تنها باعث افزایش طول عمر و استحکام منهول می‌شود، بلکه امنیت کارکنان و حفاظت از شبکه‌های فاضلاب و تأسیسات زیرزمینی را نیز تضمین می‌کند.

کاربردهای دریچه منهول چیست؟

در زیر، به تعدادی از کاربردهای مختلف دریچه منهول اشاره شده است:

1. دریچه‌های منهول در شبکه‌های فاضلاب شهری به منظور جلوگیری از ورود خاک و سایر آلودگی‌ها به سیستم و در عین حال فراهم کردن دسترسی برای تمیزکاری، تعمیرات و بازدیدهای دوره‌ای استفاده می‌شوند و همچنین این دریچه‌ها برای پوشش کانال‌های جمع‌آوری آب باران و رواناب‌ها نیز به کار می‌روند.
2. در شبکه‌های توزیع آب، دریچه‌های منهول برای دسترسی به لوله‌های زیرزمینی آب آشامیدنی و سیستم‌های آبرسانی استفاده می‌شوند. این دریچه‌ها به مسئولین آب اجازه می‌دهند که در صورت نیاز به تعمیرات، بررسی وضعیت سیستم یا کنترل فشار، دسترسی آسان به لوله‌ها داشته باشند.
3. دریچه‌های منهول برای محافظت و پوشش‌دهی به شبکه‌های کابل برق، مخابرات و فیبر نوری که در زیر زمین قرار دارند، استفاده می‌شوند. این نوع کاربرد به خصوص در مناطق شهری با ترافیک زیاد و در مکان‌هایی که کابل‌ها باید محافظت شوند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
4. دریچه‌های منهول در بسیاری از پروژه‌های صنعتی و ساختمانی برای دسترسی به سیستم‌های زیرزمینی استفاده می‌شوند. در این پروژه‌ها، دریچه‌ها به منظور پوشش‌دهی به مخازن، مخازن آب یا سایر محفظه‌ها در نظر گرفته می‌شوند
5. دریچه‌های منهول در معابر عمومی و خیابان‌ها برای پوشش‌دهی به سیستم‌های زیرزمینی استفاده می‌شوند. این دریچه‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند بارهای سنگین ترافیک خیابان‌ها را تحمل کنند.
6. در برخی از پروژه‌های کشاورزی، دریچه‌های منهول برای پوشش‌دهی به کانال‌ها و سیستم‌های آبیاری استفاده می‌شوند. این دریچه‌ها به کشاورزان اجازه می‌دهند تا دسترسی آسانی به سیستم‌های آبیاری زیرزمینی داشته باشند و از خرابی یا انسداد آنها جلوگیری کنند.

مزایای دریچه منهول چیست؟

این دریچه ها که نقش حیاتی در فراهم آوردن دسترسی آسان به سیستم های زیرزمینی دارند دارای مزایایی هستند که به چند مورد از آن ها در زیر اشاره شده است:  

1. دریچه‌های منهول (به‌ویژه دریچه هایی که از موادی مانند بتن مسلح، چدن یا فولاد ضد زنگ ساخته میشوند) دارای مقاومت و دوام بالا میباشند. این ویژگی دریچه برای مناطقی با شرایط محیطی سخت یا در معرض مواد شیمیایی، مناسب میباشد.
2. فراهم کردن دسترسی آسان مهندسان و تکنسین‌ها به سیستم‌های زیرسطحی برای عملیات تعمیر، نگهداری یا نظارت مهم ترین مزیت و ویژگی این دریچه هاست.   
3. به دلیل ساخته شدن دریچه های منهول از موادی نظیر چدن و فولاد ضد زنگ یا بتن مسلح مقاوم در برابر خوردگی و شرایط محیطی هستند بنابراین ، عمر مفید آنها افزایش یافته و نیاز به تعمیرات یا تعویض کمتری دارند.
4. مناسب برای ترافیک سنگین 
5. دریچه‌های منهول چدنی می‌توانند بارهای سنگین را تحمل کنند و برای استفاده در مناطقی با ترافیک سنگین و فشار بالا طراحی شده‌اند. این دریچه‌ها در خیابان‌ها، بزرگراه‌ها، پارکینگ‌های عمومی و مناطق صنعتی که وسایل نقلیه سنگین عبور می‌کنند، بسیار مفید هستند و از آسیب به سیستم‌های زیرزمینی جلوگیری می‌کنند.

مقاومت (کلاس) دریچه های منهول ( براساس استاندارد EN124)

نحوه نگهداری دریچه منهول برای افزایش عمر شبکه فاضلاب

نگهداری منظم دریچه منهول یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش طول عمر و کارایی شبکه‌های فاضلاب و سیستم‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی است. اولین مرحله در نگهداری، بازرسی دوره‌ای دریچه‌های فاضلاب برای شناسایی ترک‌ها، خوردگی یا آسیب‌های مکانیکی است. دریچه‌های پلی اتیلنی و کامپوزیتی به دلیل مقاومت بالا در برابر زنگ‌زدگی و شرایط جوی، نیاز به تعمیرات کمتری دارند، اما بازدید منظم آن‌ها برای اطمینان از عملکرد صحیح ضروری است.

برای دریچه‌های چدنی و بتنی، تمیز کردن سطح دریچه و بررسی سیستم آب‌بندی از تجمع رسوبات، خاک و زباله جلوگیری می‌کند و از انسداد شبکه فاضلاب جلوگیری می‌نماید. همچنین بررسی و محکم بودن بست‌ها، گیره‌ها و پله‌های دسترسی، ایمنی کارکنان را تضمین می‌کند. نگهداری اصولی دریچه منهول باعث کاهش هزینه‌های تعمیر و جایگزینی، افزایش امنیت و کارایی شبکه فاضلاب و حفاظت از تجهیزات زیرزمینی می‌شود.

سخن پایانی

در این مطلب توضیح دادیم که دریچه منهول چیست و انواع آن را معرفی کردیم. در نهایت، دریچه‌های منهول به‌عنوان یکی از اجزای کلیدی سیستم‌های زیرزمینی، نقشی حیاتی در تأمین دسترسی ایمن و کارآمد به شبکه‌های فاضلاب، آب‌رسانی، برق‌رسانی و دیگر زیرساخت‌های شهری ایفا می‌کنند. این دریچه‌ها نه تنها از نظر عملکردی اهمیت دارند بلکه در حفظ ایمنی، بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های نگهداری سیستم‌های زیرسطحی نیز تأثیرگذار هستند.

از جمله پرکاربردترین انواع دریچه‌ها، دریچه چدنی منهول فاضلاب است که به‌ویژه به‌دلیل مقاومت بالا در برابر فشارهای سنگین ترافیک و شرایط جوی، در شبکه‌های فاضلاب شهری و جاده‌ها استفاده می‌شود. این دریچه‌ها در کنار دریچه‌های منهول فاضلاب از جنس‌های مختلف، با ویژگی‌های خاص خود، نیازهای متفاوت پروژه‌های زیرزمینی را برآورده می‌کنند و به کارایی و ایمنی بیشتر این سیستم‌ها کمک می‌کنند. بنابراین، انتخاب درست نوع دریچه منهول بسته به شرایط محیطی، میزان ترافیک و نوع کاربرد، می‌تواند تأثیر زیادی در عملکرد صحیح سیستم‌ها و افزایش عمر مفید آن‌ها داشته باشد.